Органикалық косметикалық құралдарды Шымкент университетінің ғалымдары әзірледі
Органикалық ингредиенттерден жасалған бірегей косметикалық құралдарды Шымкент университетінің Экология және биология ғылыми-зерттеу институтының директоры, биология ғылымдарының докторы, профессор Ақмарал Исаеваның басшылық етуімен бір топ ғалымдар әзірледі.
Жергілікті материалдардан органикалық өнім жасау алдында А.Исаеваның Польшадағы Познань мемлекеттік университетінің ғалымдарымен ғылыми ынтымақтастығы болды.
"Химиктер, бұл косметологиялық өнімдерді өндіру үшін табиғи ингредиенттерді іздеумен айналысады. Олар Avon және бірқатар француз брендтері секілді көптеген косметикалық компаниялармен тығыз жұмыс істейді. Мен олармен ағынды суларды тазарту бойынша алдыңғы жоба аясында таныстым. Мен бірнеше зертханаларға бардым, оның ішінде студенттер практикалық сабақтар кезінде әртүрлі ингредиенттерді араластырып, сусабындар, кремдер, гельдер және т.б. алды. Әрине, "косметологиялық химия" мамандығы бойынша оқитын, жоғары оқу орнын әлі бітірмеген студенттердің жұмыс орындарымен қамтамасыз етілгені, яғни дипломдық жұмыстарды қорғау кезінде оларды Польшаның косметологиялық компаниялары сұрыптағаны шабыттандырды. Сол кездің өзінде осы тәжірибені біздің университетімізде қызметке алуға ниет пайда болды", - дейді Ақмарал Өмірбекқызы.
Қазақстан аумағындағы косметологиялық қызметтер мен өнімдер нарығын анықтау мақсатында Қазақстандағы косметологиялық өнімдер өндірісінің жағдайы бойынша патенттік және әдеби іздеу жүргізілді. Ол кезде олардың саны 27 болды, бірақ олардың көпшілігі импортталған өнімдерді, ал кейбіреулері отандық шикізатты пайдаланады. Сонымен қатар, оларды өндіру ассортиментінде гельдер, сусабындар, тіс пасталары бар. Құрамында тұзы бар шикізат негізінде өнімдер болған жоқ. Қазақстандық нарықтағы бұл тауашаның әлі бос еместігі анықталды.
Зерттеудің стратегиялық бағыты ҚР ҰҒА академигі, техника ғылымдарының докторы, профессор Валихан Козыкеевич Бишимбаевпен бірге талқыланды, онымен бірге стратегия анықталды, зерттеу тактикасы әзірленді, даму перспективасы зерттелді. Сонымен қатар, ол мамандардың әртүрлі консультацияларын, дөңгелек үстелдерді, баяндамаларды ұйымдастыруға, талдаулар жүргізуге, экспедицияларды ұйымдастыруға, қонақтарды қарсы алуға көмектесті.
Алдымен ғылыми экспедиция тұздардың, құм мен тұнбаның белгілі бір сынамаларын алу, құрамында тұзы бар басқа материалдарды пайдалану мүмкіндіктерін қарастыру үшін Арал теңізіне шықты. Бұл кезеңде Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің әріптестері мен ректор Қылышбай Бейсенов жергілікті ғалымдар мен өңірлік зертхана қызметкерлерімен таныстырып, экспедициялық көлік пен ілесіп жүруді ұйымдастыруға көмектескен айтарлықтай қолдау көрсетті. Аралға сапар барысында ғалымдар "Арал-тұз" кәсіпорнында болды, оның мамандары тұз өндіру мәселелері бойынша кеңес берді, сульфат, магний және галит тұздарының орналасқан жерлерін көрсетті.
Экспедицияның келесі нүктесі Арал теңізінің құрғаған түбі болды, онда көптеген тұздар мен қабықтар шоғырланған. Химиялық талдау нәтижелері бойынша Арал теңізінің түбінен іріктелген тұздардан 60-70 жылдары Арал өңірінің ауыл шаруашылығы алқаптарында пайдаланылған пестицидтердің ыдырау өнімі болып табылатын уытты заттар табылғаны анықталды. Пестицидтер өте улы, олар бір кездері құлпынайдың шіріп кетуіне қарсы қолданылған. Бұл фактор оларды пайдалану мүмкіндігін бірден жойды. Жақсы-Қылыш көлінің маңында жиналған материалдар (тұздардың әртүрлі түрлері, ұлутас, төменгі тұнба, рапа, ас тұзы өндірісінің қалдықтары) барлық жағынан өте қолайлы болып шықты. Галит тұздары - натрий хлориді, яғни қарапайым ас тұзы. Магний мен сульфат тұздарына келетін болсақ, олар медицинада седативтер, қабынуға қарсы лосьондар және т.б. ретінде қолданылады. Яғни, химиялық құрамы бойынша біздің косметологиялық өнімдеріміздің негізгі компоненттері болуы мүмкін.
"Биология ғылымдарының докторы Арыстанбек Ешібаев экспедиция кезінде Арал өңірінің айналасындағы ландшафттарды бағалаумен айналысып, Жақсы-Қылыш көліне іргелес жерлерде дәрілік өсімдіктер жинады. Құрамында тұз бар және өсімдік шикізатының алынған сынамалары олардың косметологиялық өнімдерді өндіруге жарамдылығын зерттеу үшін әр түрлі жабдықтар мен әдістердің көмегімен зерттелді. Ішінара талдаулар Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің инженерлік бейінді өңірлік зертханасында, ішінара Польшада Адам Мицкевич атындағы Познань мемлекеттік университетінің химия департаментінде жүргізілді. Жұмысқа химия докторлары, профессорлар Изабела Новак — Польшадағы химиктер қоғамының төрағасы болып табылатын ең мықты химик-талдаушылардың бірі; Богуслава Леска — химия кафедрасының меңгерушісі; Радослав Панкиевич — химия ғылымдарының докторы қатысты. Бұл үлкен ғылымға өз жолын Польшадағы Start ғылыми стипендиясынан бастаған профессорлар", - дейді жоба жетекшісі Ақмарал Исаева. Ғылыми зерттеулер барысында тұздардың минералогиялық құрамы, әртүрлі минералдардың пайызы, химиялық құрамы, қоспалардың болуы анықталды. Познань жаратылыстану университетінің ғылым докторы Войцех Антковиак дәрілік өсімдіктердің салыстырмалы микроморфологиясын зерттеді. Микробиологиялық талдауды биология ғылымдарының кандидаты Айгүл Успабаева жүргізді, ол тұзға төзімді микроорганизмдердің түрлерін анықтап қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі тұздардың улы концентрацияларын анықтады.
Құрамында тұзы бар шикізаттың биологиялық қасиеттерін зерттеудің келесі кезеңін ғалымдар А. Ешібаев пен А. Әбубәкірова Шымкент университетінің химия және биология кафедрасының үшінші курс студенттері Г.Айтбаева, Н.Айбекова, Н.Сейтқали, Қ.Жаңыұзақ жүргізді, олар тұздардың әртүрлі концентрацияларының тест-өсімдіктерге әсерін зерттеді, дәрілік өсімдіктерді жинау үшін экспедицияға, атап айтқанда Түлкібас ауданы Жабағылы кентінің ауданына барды. Өсімдік шикізаты М.Әуезов атындағы ОҚУ-ның докторанты А.Абубакирова жинаған аппаратта толығымен кептірілді, сұрыпталды, ұсақталды және экстрагирленді. Сонымен қатар, өсімдіктердің жеті түрі Познань жаратылыстану университетіне профессор Х.Еленге жіберілді, ол осы өсімдіктердің фитомассасындағы барлық ұшпа және хош иісті қосылыстарға талдау жасады. Мұндай қосылыстардың 200-ден астам түрі анықталды.
Нәтижесінде тұздар мен түрлі дәрілік шөптер қоспасынан композиция негізінде косметологиялық өнімнің 16 атауы әзірленді, оның ішінде сауықтыру ваннасына арналған тұз, тырнақ пластиналарын нығайту және дезодорациялау үшін тұз-шөп сығындылары, аяқтарды дезодорациялау үшін косметологиялық, антипаразиттік тұздар, маскалар, скрабтар. Ваннаға арналған тұздардың құрамына, ауыз қуысын күтуге арналған стоматологиялық жинаққа, антипаразиттік сабынға қазақстандық патенттер алынды. Жобаны іске асыру шеңберінде түйе тікенегі, адраспан немесе гармала, жалаңаш қызылмия, жусан және т.б. сияқты дәрілік шөптерді қоса отырып сабын өндіру бойынша студенттік стартап ұйымдастырылды.
Косметологиялық өнімдер бірқатар сынақтардан өтті, көркемдік білімі бар қызметкер Сапар Шыңғыс косметологиялық өнімдердің логотипін жасады. Адам Мицкевич атындағы Познан университетіне жеті үлгі (Қазақстанның оңтүстігіндегі тұз бар шикізат пен дәрілік өсімдіктер негізіндегі 4 скраб және 3 маска) тапсырылды, онда химия ғылымдарының докторы Изабелла Новак пен осы жоғары оқу орнының химия департаментінің жас ғалымдарының басшылығымен алғаш рет терінің микротопографиясына талдау жасалды, эпидермистің гидратациясы және әзірленген композициялардың басқа да әсер ету факторлары анықталды. Ұсынылған өнімдердің кейбір түрлері әжімдердің тереңдігін едәуір төмендететіні және терінің серпімділігін арттыратыны анықталды. Жоғары санатты дәрігер-стоматолог Гүлжан Жүсіпова қызыл иек ауруларымен проблемалары бар 50 пациентке стоматологиялық жинаққа эксперименттік зерттеулер жүргізді. Бұл коллекцияны жеке профилактикалық агент ретінде, сондай-ақ дәрі-дәрмектермен бірге қолдануға болатындығы анықталды, бірақ сатылымдағы дәрі-дәрмектермен салыстырғанда ол бірдей қасиетке ие және 3-3,5 есе арзан. Шымкент университетінің оқытушы-еріктілерінде және жас ғалымдарында косметологиялық маскалар мен скрабтарды тестілеуді косметолог-визажист, дерматолог Баян Сабековна Маликова жүргізді. Безеу мен қабынудан кейін терінің сапасының едәуір жақсаруы байқалды. Ажар Әбубәкіровамен бірлесіп косметологиялық өнім өндірудің технологиялық схемасы әзірленді. Шын мәнінде, бұл шағын өндіріс схемасы.
"Біздің ойымызша, бұл жобаның болашағы зор: тұз негізінде өнім өндіру, оның құрамына ваннаға арналған тұздар, қол мен аяққа арналған тұздар, скрабтар, балшық маскалары, емдік сабын, оның ішінде шұбат пен қымыз қолдану кіреді. Екінші бағыт - медициналық мақсаттағы өнімдерді өндіру: шаюға арналған стоматологиялық және терапиялық тұздарды әзірлеу, тұзды ерітінділер өндіру және т.б. Арал қаласы мен Жақсы-Қылыш көліне тікелей қатысты үшінші мәселе - курорттық-бальнеологиялық емдеу, онда біздің өнімдеріміз емдеуде қолданылады, сондай-ақ сатылады. Біз өз өнімімізде тек қазақстандық шикізатты қолдану мақсатын көздедік. Сонымен, түс үшін қызыл раушан жапырақтары, күміс сорғыш немесе жиде қолданылды; хош иіс үшін — сирень, жасмин, лимон бальзамы, шалфей; бактерицидтік мақсаттар үшін — жарма, жусан, адраспан және басқа өсімдіктер. Дәрілік өсімдіктердің қасиеттері, олардың жиынтығы, тұздармен үйлескен пропорциялары туралы ақпараттарды қарастыруға тура келді, тұздардың әртүрлі түрлерін зерттеу туралы соңғы мәліметтер зерттелді. Біздің өнімдеріміз әлемдік брендтерге қарағанда жақсы болғанын қалаймыз", - деп атап өтті Ақмарал Өмірбекқызы. Қазір ШУ ғалымдарының тобы тұз бен сабынның жаңа түрлерін әзірлеуде, біртіндеп ассортиментті кеңейтіп, шағын жеке тапсырыстарды орындауда. Мысалы, псориазға, проблемалы және қартайған теріге, қышқыл сүт өнімдерін қосуға арналған сабынға тапсырыс берілді. Көптеген сұлулық салондары, интернет-дүкендер қазірдің өзінде олар үшін өнімнің белгілі бір партиясын дайындауды сұрайды және тұздардың, сабындардың, маскалардың, скрабтардың шағын партияларын үнемі сатып алуға дайын. Ғалымдар сериялық өндірісті құруға тырысады.
Бизнестің осы түрін мемлекеттік қолдау ғылыми жұмыстардың нәтижелерін коммерцияландыруға арналған түрлі гранттарда көрінеді, мұнда қаржыландыру ғимараттар салуға немесе жабдықтар сатып алуға пайдаланылады. Мүдделі жеке бизнеске де маңызды рөл беріледі. Жобаны жүзеге асыруға ғалымдар А.Успабаева, А.Тлеукеева, З.Умарова, Л.Рубцова, К.Гаппарова үлкен үлес қосты.
* Материал 2022 жылғы 26 ақпанда" Южанка " газетінде жарияланды.